پساب شهرک صنعتی توس و مشکلات آن/شهرک صنعتی: پساب استاندارد است

پایگاه خبری مشهد فوری (mashhadfori.com)

به گزارش مشهد فوری، ورود پساب صنعتی بعضاً با آلایندگی بالا از شهرک صنعتی «توس» به تصفیه‌خانه فاضلاب شهری «پرکندآباد دو» چندین سال است باعث شده کشاورزان آب غیراستاندارد تحویل بگیرند، مدیران آبی می‌گویند مجبوریم مدارا کنیم و مسئول شرکت شهرک‌ها مدعی‌اند پسابشان استاندارد است، محیط‌زیست نیز تنها نظاره‌گر این دعوای چند ساله است.

بازچرخانی فاضلاب یکی از روش‌های تأمین کسری آب در دوره‌های کم‌آبی است البته همه فعالیت‌ها موظف هستند، آب خروجی خود را به حد استاندارد تصفیه کنند و اگر پساب بدون عملیات تصفیه و شرایط استاندارد اولیه وارد محیط شود نوعی تخلف است. استفاده از پساب مشهد به دهه 70 بازمی‌گردد و اولین تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در این شهر دایر شد و امروز بازچرخانی و استفاده از پساب مشهد یکی از راهبردهای وزارت نیرو برای تأمین کسری آب است که پساب تصفیه‌شده را در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد و چاه‌های این بخش را مسدود کند تا سفره زیرزمینی آب مشهد که با کسری شدید مواجه است کمی تقویت شود.

پساب‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند که عمده‌ترین آن‌ها پساب‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی هستند. هم اکنون 2 بخش اصلی پساب در مشهد، پساب خانگی و صنعتی است. با توجه به اینکه متولی تصفیه‌خانه‌های پنج گانه پساب آبفای مشهد است که براساس استاندارد پساب خانگی فعالیت می‌کنند دیگر بخش‌ها مانند صنایع باید پساب خود را از نظر آلایندگی به حد استاندارد خانگی برسانند و پیش‌تصفیه و سپس وارد مدار تصفیه‌خانه‌ها کنند. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های صنعتی استان که روزانه پساب قابل‌توجهی را وارد مدار تصفیه‌خانه‌های مشهد می‌کند شهرک صنعتی توس است اما پساب صنایع این شهرک به کجا می‌ریزد و چه کیفیتی دارد؟

معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب آبفای مشهد در پاسخ به این سؤالات ابتدا اشاره‌ای به وضعیت تصفیه‌خانه‌های مشهد می‌کند و می‌گوید: شهر مشهد هم اکنون پنج تصفیه‌خانه، پرکندآباد یک، پرکندآباد دو، خین عرب، اولنگ و التیمور را در مدار استفاده دارد که ظرفیت اسمی این تصفیه‌خانه‌ها 263 هزار متر مکعب در شبانه‌روز است.

مهدی حاجی آبادی تصریح می کند: روزانه بین 12 تا 15 هزار متر مکعب فاضلاب از طرف شهرک صنعتی توسط یک خط فاضلاب مستقل به تصفیه‌خانه پرکندآباد 2 می‌رود و بقیه صنایع مانند چرمشهر به شبکه فاضلاب مشهد متصل نمی‌شوند. البته طی یکی دو سال گذشته به دلیل بحران کرونا ممکن است که حجم فاضلاب شهرک صنعتی کمتر شده باشد.

وی ادامه می‌دهد: شهرک صنعتی توس یک تصفیه‌خانه دارد که فاز یک آن به بهره‌برداری رسیده و فاز 2 آن هنوز وارد مدار نشده است. فاضلاب صنعتی باید در این تصفیه‌خانه‌ها ابتدا «پیش‌تصفیه» شود و به سطح استاندارد فاضلاب خانگی برسد و سپس به آبفا تحویل شود اما متأسفانه هم اکنون به دلیل برخی مشکلاتی که دارند کیفیت فاضلاب شهرک صنعتی در حد فاضلاب خانگی«نیست». مثلاً اگر COD فاضلاب خانگی حدود 500 میلی‌گرم در لیتر در نظر گرفته شود، میزان COD فاضلاب شهرک صنعتی خیلی بیشتر از این عدد است البته این عدد دقیق نیست و مشکلاتی را برای تصفیه‌خانه پرکندآباد به وجود آورده است.

معاون آبفا با بیان اینکه بالا بودن COD فاضلاب شهرک صنعتی برای تصفیه‌خانه پرکندآباد مشکلاتی را به وجود آورده است، خاطر نشان می کند: تصفیه‌خانه‌ها دارای استانداردی برای ورودی و خروجی پساب هستند. یعنی BOD ,COD پساب ورودی به تصفیه‌خانه مثلاً باید حدود 700 میلی‌گرم در لیتر باشد تا خروج آن زیر 200 باشد اما وقتی پسابی با BOD ,COD بالاتر وارد می‌شود قطعاً خروجی استاندارد هم نخواهد داشت. البته توجه داشته باشید ظرفیت تصفیه‌خانه پرکندآباد 2، 60 هزار متر مکعب است و اگر 10 هزار متر مکعب پساب صنعتی وارد شود 50 هزار متر مکعب دیگر پساب خانگی است اما همین موضوع باعث می‌شود زمانی که خروجی پساب تصفیه‌خانه پرکندآباد را مورد آزمایش محیط‌زیست قرار می‌دهیم مشخص می‌شود که میزان BOD ,COD بالاتر از حد استاندارد است.

پساب تصفیه‌ شده پرکندآباد 2، تحویل آب منطقه‌ای می‌شود تا در قبال حقابه سدهای ارداک و کارده و طرق به کشاورزان واگذار شود.

مجبوریم پساب را تحویل بگیریم

حاجی‌آبادی اضافه می‌کند: از دهه 80 فاضلابی که شهرک صنعتی تحویل آبفا می‌دهد بسیار بالاتر از میزان استاندارد تعریف ‌شده است. آبفا می‌تواند مخالفت و اعلام کند که پساب شهرک صنعتی را تحویل نمی‌گیرد اما چاره‌ای وجود ندارد. اگر آبفا پساب را تحویل نگیرد مشکل حل نمی‌شود زیرا پساب پس‌زده و وارد مجموعه شهرک می‌شود.

اگر هم بنا باشد ما پساب را تحویل نگیریم باید یک نهاد فرادست این دستور را به آبفا بدهد اما به دلیل عواقب این کار، کسی زیر بار این موضوع نمی‌رود زیرا این پساب یا باید به کشف رود بریزد یا هم داخل خود شهرک بماند. تنها راه این است که پیگیری شود که شرکت شهرک‌ها فاضلاب خود را به حد استاندارد فاضلاب خانگی برساند و بعد تحویل آبفا بدهد.

پساب شهرک صنعتی استاندارد است

این اظهارات معاون آبفای مشهد در حالی است که مدیر (HSE) بهداشت، ایمنی، محیط زیست و انرژی شرکت شهرک‌های استان مدعی است فاضلاب شهرک صنعتی توس دارای استاندارد لازم است.

علی هوشمند اظهار می‌کند: هم اکنون حدود 6 هزار متر مکعب فاضلاب واحد تولیدی مستقر در شهرک صنعتی توس بعد از این که در تصفیه‌خانه این شهرک تصفیه‌شده به سمت خط خروجی در نظر گرفته‌شده هدایت می‌شود. از سویی دیگر با توجه به این که محیط‌زیست در بازه‌های زمانی مشخص توسط آزمایشگاه معتمد میزان آلایندگی این فاضلاب را مورد پایش قرار داده است، این پساب استانداردهای محیط‌زیست را دارد و خروجی پساب تصفیه‌خانه شهرک صنعتی توس عملکرد قابل قبولی دارد. استاندارد BOD ,COD تعریف ‌شده از سوی محیط ‌زیست کمتر از 200 میلی‌گرم در لیتر است که خروجی تصفیه خانه شهرک صنعتی در بیشتر موارد کمتر از 100 میلی گرم در لیتر است.

مشکل از صنایع در مسیر است نه صنایع شهرک

علی هوشمند درباره اظهارات معاون آبفای مشهد مبنی بر ورود 12 هزار متر مکعب پساب شهرک صنعتی به تصفیه خانه پرکندآباد 2 می‌گوید: این حجم مربوط به کل فاضلاب ورودی این تصفیه خانه است زیرا تمامی صنایع محور غرب مشهد پساب خود را به داخل خط انتقال پساب به پرکندآباد می‌ریزند. شاید اختلاف عدد 6 هزار متر مکعبی ما با 12 هزار متر مکعبی آبفا ناشی از ورود فاضلاب صنایع در مسیر به غیر از شهرک صنعتی باشد. زیرا تمام فاضلاب شهرک صنعتی توس که در شبکه 28 کیلومتری جمع آوری می‌شود توسط تصفیه خانه شهرک،تصفیه و سپس وارد مدار انتقال به پرکندآباد می‌شود اگر در مسیر واحدهای تولیدی دیگری فاضلاب خود را به صورت قانونی یا غیر قانونی وارد این خط انتقال می‌کنند به شرکت شهرک‌ها هیچ ارتباطی ندارد زیرا این خط انتقال فاضلاب به پرکندآباد 2 متعلق به آبفاست.

این مقام مسئول در شرکت شهرک‌های استان می‌افزاید: طبق قانون نظام توزیع عادلانه آب، مدیریت و مسئولیت پساب تصفیه شده با آب منطقه‌ای است و مالکیت پساب در اختیار آب منطقه‌ای است که آن را می‌فروشد.

توافق‌نامه دهه 70 و آبفا

وی می‌گوید: طبق توافقی که در سال 75 شده بود و طی سال‌های 75 تا 77 مبالغ سنگینی را به آبفا پرداخت کردیم که خطوط فاضلاب داخل شهرک صنعتی و خط انتقال فاضلاب به پرکندآباد و ساخت این تصفیه خانه را آبفای مشهد انجام دهد و حتی پیش تصفیه خانه را هم برای شهرک احداث کند اما آبفا این کار را انجام نداد و در سال 85 خود شرکت شهرک‌ها اقدام به ساخت تصفیه خانه شهرک صنعتی توس کرد که سال 89 به بهره‌برداری رسید و پساب استاندارد را به تصفیه خانه پرکندآباد 2 منتقل می‌کند.

تصفیه خانه شماره 2 شهرک چه شد؟

هوشمند درباره تصفیه خانه شماره 2 شهرک صنعتی توس می‌گوید: ساخت این تصفیه خانه در سال 94 به مبلغ 16 میلیارد تومان به پیمانکار واگذار شد و از پیشرفت فیزیکی 40 درصدی برخوردار است اما در سال 96 به دلیل مشکلات حقوقی پیش آمده پروژه کاملا متوقف شد و به تازگی یک مشاور مکلف شده است که وضعیت پروژه را بررسی کند و در ستاد تدبیر نیز موضوع مطرح شده تا مشخص شود که به چه طریق می‌توان این تصفیه خانه را به سرانجام رساند. البته تصفیه خانه شماره 2 شهرک صنعتی توس برای توسعه شهرک صنعتی در آینده در نظر گرفته شده است.

پساب شهرک صنعتی توس استاندارد نیست

اما مدیر عامل آبفای مشهد ادعای این مقام مسئول شرکت شهرک‌ها درباره استاندارد بودن پساب شهرک صنعتی توس را رد می‌کند.

اسماعیلیان اظهار می‌کند: شبکه فاضلاب ما شهری است و پساب های خاص باید توسط «پیش تصفیه‌ها» به حد استاندارد فاضلاب شهری برسند و ما در آبفا این فاضلاب را پذیرش کنیم. درباره فاضلاب شهرک صنعتی توس ما همیشه این موضوع را براساس آزمایش‌های انجام شده منعکس کردیم که پساب این شهرک استاندارد لازم را ندارد. شرکت شهرک‌ها هم اقدامات را در دستور کار خود قرار داده و به ظاهر قرار است تصفیه خانه‌ای را احداث کند. البته در این مسئله باید یک مرجع نظارتی مانند محیط زیست قضاوت کند. با این حال فاضلابی که وارد شبکه آبفا می‌شود استاندارد لازم را ندارد و تصفیه‌خانه‌های ما برای فاضلاب شهری احداث شده‌اند و این فاضلاب شهرک صنعتی غیر استاندارد فرایند تصفیه را هم دچار مشکل کرده است.

اسماعیلیان درباره اظهارات مدیر HSE شرکت شهرک‌ها مبنی بر اینکه بنا بود در دهه 70 آبفای مشهد شبکه فاضلاب و تصفیه خانه شهرک صنعتی توس را احداث کند، می‌گوید: این مسئله حقوقی است. حتی اگر آبفا هم ورود می‌کرد و شبکه فاضلاب شهرک را احداث می‌کرد باز هم آبفا مسئولیت قانونی برای تصفیه فاضلاب صنعتی را ندارد.

جلوی پساب را بگیرم معضل می‌شود

مدیر عامل آبفای مشهد در پاسخ به این سؤال که چرا آبفای مشهد فاضلاب صنعتی با آلایندگی بالا را طی سه دهه تحویل گرفته و آن را در تصفیه خانه پرکندآباد تصفیه کرده و به کشاورزان تحویل داده است؟می‌گوید: این بر اساس توافقاتی که در دهه 70 انجام شده صورت گرفته و ما مکاتبات زیادی در این باره انجام داده‌ایم و حتی دستگاه‌های نظارتی به موضوع ورود داشته‌اند. حتی اگر هم آبفای مشهد در دهه 70 قبول کرده باشد که فاضلاب صنعتی را تحویل بگیرد باز هم فاضلاب صنعتی باید پیش تصفیه شود تا به حد فاضلاب خانگی برسد اما این موضوع محقق نشده است. اگر آبفا از ورود این پساب به تصفیه خانه جلوگیری کند معضلات خاص خود را خواهد داشت. بنابراین انتظار می‌رود که نهادهای ناظر و حتی آب منطقه‌ای به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که بتوان با توجه به وضعیت بحران آب مشهد از این پساب به صورت بهینه برای مصارف خاص مانند صنایع ویژه و حتی آبیاری فضای سبز شهرک استفاده کرد.

تاکید آب منطقه‌ای بر غیر استاندارد بودن پساب توس

معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای استان نیز معتقد است پساب شهرک صنعتی توس غیر استاندارد است.

علی‌میرزایی اظهار می کند: پساب شهرک صنعتی توس اصلاً استاندارد نیست و حتی فلزات سنگین هم دارد و این موضوع بارها گفته شده است. این پساب وارد تصفیه خانه پرکندآباد 2 می‌شود و پساب این تصفیه خانه را هم غیر استاندارد می‌کند.

وی تصریح می‌کند: آب منطقه‌ای هیچ وظیفه‌ای درباره پساب شهرک صنعتی ندارد و کاملا وظیفه شرکت شهرک‌هاست که هر نوع پسابی که از شهرک‌ها خارج می‌شود و وارد رودخانه می‌شود کاملا تصفیه و استانداردسازی کند. آبفای مشهد به خاطر اینکه به شرکت شهرک‌ها کمکی کند قبول کرده است که پساب وارد شبکه فاضلاب خانگی شود زیرا اگر پساب شهرک صنعتی در منطقه رها شود آن را آلوده خواهد کرد. بنابراین این وظیفه شرکت شهرک‌هاست که تصفیه خانه خود را ارتقا دهد و پساب استاندارد خروجی بدهد. البته محیط زیست هم باید علاوه بر کنترل اخطارهای لازم، جریمه‌های سنگینی برای شهرک صنعتی در نظر بگیرد.

پرکندآباد 2 استاندارد نیست

علی‌میرزایی درباره مصارف پساب تصفیه شده در بخش کشاورزی نیز می‌گوید: تصفیه خانه پرکندآباد یک دارای استاندارد است اما پرکندآباد 2 به دلیل ورود فاضلاب صنعتی استاندارد ندارد. البته به تازگی با استفاده از پساب تصفیه خانه خین عرب که استاندارد بالایی دارد و ادغام آن با پساب تصفیه خانه پرکندآباد دو توانستیم BOD ,COD خروجی را پایین‌تر بیاوریم و تا حدودی آن را به استانداردهای لازم برسانیم. البته باید توجه داشته باشیم اگر اجازه دهیم این پساب وارد کشف رود شود شرایط خیلی بدتری را رقم خواهد زد به همین دلیل ناچار هستیم مدارا کنیم و امیدواریم شرایط بهتر شود. با این حال ما اصرار داریم که فاضلاب شهرک صنعتی توس نباید وارد تصفیه‌خانه پرکندآباد 2 و قطع شود و تصفیه خانه این شهرک ارتقا یابد.

چگونه پساب صنعتی تاثیر تصفیه خانه را منفی می‌کند

مدیر کل محیط ‌زیست استان در این ‌باره می‌گوید: تفاهم‌نامه‌ای در سال‌های گذشته منعقد شده که براساس آن بنا بود که شرکت آبفا، پساب شهرک صنعتی توس را تصفیه کند و به حد استاندارد برساند تا مورد استفاده قرار بگیرد اما مشکل این جاست و به اعتقاد ما(محیط‌زیست) ماهیت پساب صنعتی با فاضلاب انسانی متفاوت است زیرا پساب‌های صنعتی بعضاً حاوی عناصر سمی و فلزات سنگین هستند و پساب فلزات سنگین در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب خانگی تصفیه نمی‌شوند و حتی تاثیر منفی می‌گذارند. سیستم فاضلاب شهری باید «بیولوژیک» باشد و میکروارگانیسم‌ها بتوانند فعالیت کنند تا باعث تجزیه مواد آلی فاضلاب انسانی شوند. اما جنس فاضلاب‌های صنعتی مواد آلی و معدنی است که باعث اختلال در عملکرد تصفیه‌خانه‌های بیولوژیک می‌شوند و حتی میکروارگانیسم‌ها را نابود می‌کنند و اجازه فعالیت به آن‌ها نمی‌دهند که قادر باشند فاضلاب شهری را تصفیه کنند.

پساب صنایع باید مجزا شود

تورج همتی تأکید می‌کند: ما اعتقاد داریم که فرایند تصفیه فاضلاب شهری و فاضلاب صنعتی باید «کاملاً مجزا» شود. بنابراین شهرک صنعتی توس باید برنامه‌ای داشته باشد و بارها اعلام کردیم ظرفیت تصفیه‌خانه این شهرک پاسخ گوی میزان فاضلاب صنایع موجود نیست.

علاوه بر این، هر چند نتوانسته‌ایم در بازدیدهای خود این موضوع را اثبات کنیم بعضی از این فاضلاب‌ها بدون تصفیه وارد رودخانه یا وارد تصفیه‌خانه پرکندآباد می‌شوند اما رویه یک دور باطل و شکست‌خورده‌ای است که ما نتوانسته‌ایم فاضلاب صنعتی و همچنین فاضلاب انسانی را تصفیه کنیم.

وی می‌گوید: کارشناسان ما بارها پیگیری کردند که حتی ممکن است بعضی از این خطوط پساب اصلاً به تصفیه‌خانه‌ها هم منتقل نشوند و به مسیر دیگری بروند هر چند هنوز نتوانسته‌ایم این را اثبات کنیم.

برخی ابهامات اثبات نشده

مدیر کل محیط ‌زیست درخصوص ادعای مدیر HSEشرکت شهرک‌ها و دریافت تأییدیه از محیط‌زیست درباره کیفیت پساب خروجی شهرک صنعتی توس می‌گوید: اگر هم آلایندگی وجود داشته باشد مربوط به واحدهای صنعتی است. از سویی ممکن است پسابی که یک واحد تولیدی وارد تصفیه‌خانه می‌کند خیلی هم غیر استاندارد نباشد و این جاست که ما نگران هستیم که شاید بلایی سر این پساب می‌آید وگرنه اصولاً نباید «استاندارد» باشد و ممکن است از جایی دیگر آبی با آن ترکیب شده باشد هر چند هنوز این موضوع به رؤیت ما نرسیده است. ما نمی‌توانیم زیرزمین را کاوش کنیم که لوله‌ها کجا هستند و هر اتفاقی رخ ‌داده مربوط به‌ روزهای اول است و الان تنها راه این است که شهرک صنعتی توس به‌صورت مجزا تصفیه‌خانه‌ای احداث کند بدون اینکه فاضلاب را به‌جایی دیگر منتقل کند. ما همچنان معتقد هستیم در کار تصفیه ابهاماتی وجود دارد اما نتوانستیم آن را اثبات کنیم.

آبفا وظیفه‌ای در قبال پساب صنعتی ندارد

همتی می‌گوید: فارغ از مسئله تفاهم‌نامه سال‌های گذشته، آبفا وظیفه‌ای در قبال تصفیه پساب صنعتی ندارد. اصولاً فاضلابی که از شهرک خارج می‌شود حتماً باید «پیش‌تصفیه» شود. سیستم تصفیه‌خانه شهرک صنعتی هم باید مشکلاتش را برطرف کند. قابل‌پذیرش نیست که شهرک صنعتی که متولی است و از واحدهای صنعتی مستقر حق فاضلاب دریافت می‌کند، فاضلاب را بلا تکلیف وارد محیط کند.

نمی‌توانیم قهری برخورد کنیم

مدیر کل محیط ‌زیست استان درباره اتخاذ تصمیم قاطع برای پساب صنعتی می‌گوید: در شرایط فعلی ما نمی‌توانیم برخورد قهری کنیم زیرا شهرک صنعتی توس یکی از قطب‌های اصلی تولید و اشتغال استان است. البته در مراجع قضایی پرونده‌هایی تشکیل ‌شده است. هرچند ما اعتقاد داریم این مشکل باید در استان حل شود.

نظر کارشناس

طباطبایی، کارشناس محیط زیست و مجری چند طرح تصفیه خانه‌های صنعتی در استان نیز اظهار می‌کند: پساب صنعتی با توجه به نوع فعالیت واحدهای تولیدی گستره متنوعی دارد و غلظت پساب صنعتی بالاتر از پساب شهری است. بنابراین وقتی پساب صنعتی با غلظت بالا با پساب شهری وارد تصفیه خانه‌ای می‌شود که براساس یک استاندارد خاص شهری طراحی شده است، بازدهی خروجی تصفیه خانه را به هم می‌زند. در همه دنیا برای کنترل این مسئله درصد اختلاط پساب شهری و صنعتی را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که از استاندارد ورود تصفیه خانه بالاتر نباشد.

وی می‌گوید: برخی پساب‌های صنعتی مانند «کروم» یا ماده سمی مانند «آنتی بیوتیک‌ها» دردسر هستند و وقتی وارد تصفیه خانه می‌شوند میکروب‌های فعال تصفیه خانه و شرایط تصفیه نرمال را از بین می‌برند. یعنی با اینکه میزانBOD , COD استاندارد وارد تصفیه خانه شده اما ممکن است به دلیل وجود این پساب‌های خاص خروجی تصفیه خانه استاندارد نباشد.

این کارشناس محیط‌زیست می‌افزاید: راه‌حل مناسب این است که پساب شهرک صنعتی توس به‌طور مثال در خود شهرک به کار گرفته و برای آبیاری فضای سبز شهرک استفاده شود. توصیه دیگر این است که پساب برخی صنایع به دلیل حجم بالای آلایندگی که دارند از بقیه فاضلاب صنعتی جدا شوند. مثلاً واحد تولیدی که روزانه یک متر مکعب پساب «کروم» خروجی دارد به دلیل غلظت بالای آلایندگی این ماده بهتر است جدا شود و وارد تصفیه‌خانه جامع نشود. از سویی دیگر سیستم تصفیه خانه‌ای پرکندآباد یک و 2 در مشهد فناوری ضعیفی دارند و پساب خروجی آن‌ها حتی اگر COD BOD کمتر از 200 میلی گرم در لیتر باشد باز هم مناسب کشاورزی نیست.