تعریف طلاق از منظر قانون مدنی ایران

انحلال نکاح دائم، که در فقه و قانون مدنی ایران از آن با عنوان «طلاق» یاد می‌شود، یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین دعاوی حقوقی در نظام قضایی کشور است. در این میان، برخی به دنبال راه‌های تسریع فرآیند هستند و عناوینی چون وکیل طلاق فوری در مشهد را جستجو می‌کنند، غافل از آنکه «طلاق فوری» بیش از آنکه یک نوع طلاق باشد، یک فرآیند نیازمند تسلط کامل وکیل بر جزئیات قانونی برای جلوگیری از اطاله دادرسی است. 

چارچوب قانونی طلاق در ایران

نظام حقوقی ایران در خصوص طلاق، بر دو پایه اصلی استوار است: قانون مدنی (به عنوان قانون ماهوی و تعیین‌کننده حقوق و تکالیف) و قانون حمایت خانواده مصوب 1391 (به عنوان قانون شکلی و تعیین‌کننده آیین دادرسی).برخلاف تصور عمومی که اختیار طلاق را مطلقاً در دست مرد می‌داند، قانون‌گذار در دهه‌های اخیر، به ویژه با تصویب قانون حمایت خانواده، تلاش کرده است تا با ایجاد سازوکارهایی مانند ارجاع به داوری و مشاوره اجباری، ضمن تلاش برای صلح و سازش، حقوق زن را نیز تا حدودی تضمین نماید.

چند نوع طلاق داریم؟ تقسیم‌بندی انواع طلاق بر اساس متقاضی

مهم‌ترین تقسیم‌بندی طلاق، بر اساس این است که چه کسی دادخواست انحلال نکاح را به دادگاه تقدیم می‌کند.

1. طلاق به درخواست زوج (مرد)

این نوع طلاق، ریشه در فقه امامیه داشته و در ماده 1133 قانون مدنی تجلی یافته است. طبق این ماده: «مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.»

نکات کلیدی طلاق به درخواست زوج:

• اختیار مرد: مرد اصولاً برای طلاق دادن همسرش نیاز به ارائه دلیل یا اثبات تقصیر زن (مانند عدم تمکین یا سوء رفتار) ندارد. صرف «خواستن» او برای جدایی کافی است تا دادگاه فرآیند را آغاز کند.

• الزام دادگاه: این اختیار مطلق نیست. مرد نمی‌تواند مستقیماً به دفترخانه مراجعه کند. او باید به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست صدور گواهی عدم امکان سازش ارائه دهد.

• پرداخت کلیه حقوق مالی: مهم‌ترین شرط برای اجرای این نوع طلاق، پرداخت کلیه حقوق مالی زن است. دادگاه تا زمانی که مرد این حقوق را پرداخت نکند یا رضایت زن را جلب ننماید (یا حکم اعسار قطعی نگیرد)، گواهی عدم امکان سازش را صادر نخواهد کرد.

• حقوق مالی شامل:

  • مهریه: تمام مهریه حال (عندالمطالبه) باید پرداخت شود.

  • نفقه ایام عده: در صورتی که طلاق رجعی باشد.

  • نفقه معوقه: اگر زن بتواند اثبات کند در گذشته نفقه دریافت نکرده است.

  • اجرت‌المثل ایام زوجیت: دستمزد کارهایی که زن در خانه شوهر به دستور او و بدون قصد تبرع انجام داده است (اثبات آن پیچیده است).

  • شرط تنصیف دارایی (تحصیل تا نصف اموال): اگر مرد بدون دلیل موجه تقاضای طلاق کند و زن شروط دوازده‌گانه عقدنامه را امضا کرده باشد، دادگاه می‌تواند تا 50 درصد از دارایی‌هایی که مرد پس از ازدواج به دست آورده را به زن منتقل کند.

  • نحله: اگر اجرت‌المثل ثابت نشود، دادگاه مبلغی را به عنوان «نحله» (بخشش) برای زن تعیین می‌کند.

2. طلاق به درخواست زوجه (زن)

برخلاف مرد، زن برای طلاق گرفتن باید یکی از دلایل موجه قانونی را در دادگاه اثبات کند. این موارد محدود و نیازمند ادله اثباتی قوی هستند.

الف) طلاق به دلیل عُسر و حَرَج (سختی و مشقت)

این مورد، مهم‌ترین مبنای قانونی طلاق به درخواست زن است. ماده 1130 قانون مدنی بیان می‌دارد: «در صورتی ‌که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع (دادگاه) مراجعه و تقاضای طلاق کند.»

تبصره همان ماده، مصادیقی (تمثیلی و نه حصری) را ذکر کرده است:

1. ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نُه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.

2. اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلای وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن.

3. محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.

4. ضرب و شتم یا هرگونه سوء‌رفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.

5. ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب‌العلاج دیگری که موجب اخلال در زندگی مشترک گردد.

نکته مهم: زن باید این موارد را در دادگاه اثبات کند (مثلاً با شهادت شهود، گزارش پزشکی قانونی برای ضرب و شتم، یا گواهی کمپ ترک اعتیاد). این نوع طلاق، چون با حکم دادگاه است، بائن (غیرقابل رجوع) محسوب می‌شود.

ب) طلاق به واسطه شروط ضمن عقد (شروط دوازده‌گانه)

در عقدنامه‌های رسمی، شروطی درج شده که اگر مرد آن‌ها را امضا کرده باشد، زن در صورت تحقق آن شروط، «وکالت در طلاق» پیدا می‌کند. این وکالت به زن اجازه می‌دهد تا از جانب همسرش، خود را مطلقه سازد.

مبنای قانونی این امر ماده 1119 قانون مدنی است: «طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند...»

مهم‌ترین شروط دوازده‌گانه عبارتند از:

1. استنکاف شوهر از دادن نفقه زن به مدت 6 ماه.

2. سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نماید.

3. ابتلای زوج به امراض صعب‌العلاج...

4. جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح ممکن نباشد.

5. اشتغال زوج به شغلی که به حیثیت و مصالح خانوادگی زن لطمه بزند.

6. محکومیت شوهر به حبس قطعی 5 سال یا بیشتر.

7. اعتیاد مضر زوج...

8. غیبت زوج (ترک خانه) به مدت 6 ماه متوالی بدون عذر موجه.

9. محکومیت‌های کیفری که حیثیت زن را خدشه‌دار کند.

10. بچه‌دار نشدن زوج پس از 5 سال زندگی مشترک (به دلیل عقیم بودن یا عوارض دیگر).

11. مفقودالاثر شدن زوج (به مدت 6 ماه پس از مراجعه به دادگاه).

12. ازدواج مجدد زوج بدون رضایت همسر اول.

نکته: در این حالت نیز زن باید ابتدا تحقق شرط را در دادگاه اثبات کند و سپس از دادگاه تقاضای اجرای وکالت (طلاق) نماید.

ج) طلاق به دلیل غیبت زوج (مفقودالاثر بودن)

بر اساس ماده 1029 قانون مدنی، هرگاه شخصی چهار سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، همسر او می‌تواند تقاضای طلاق کند. دادگاه پس از سه نوبت آگهی در جراید و گذشت یک سال از تاریخ اولین آگهی و عدم یافتن اثری از غایب، حکم طلاق (طلاق حاکم) را صادر می‌کند.

3. طلاق توافقی

این نوع طلاق، رایج‌ترین و سریع‌ترین (البته نه لزوماً فوری) شکل جدایی است که بر مبنای «تراضی» و توافق طرفین بر سر کلیه مسائل مالی و غیرمالی (مهریه، نفقه، حضانت فرزندان، زمان ملاقات و...) استوار است.

در قانون حمایت خانواده مصوب 1391، رویه طلاق توافقی دستخوش تغییرات اساسی شد:

• مشاوره اجباری: زوجین متقاضی طلاق توافقی، دیگر نمی‌توانند مستقیماً به دادگاه مراجعه کنند. آن‌ها باید ابتدا در «سامانه تصمیم» (سامانه مداخله در طلاق) ثبت‌نام کنند.

• ارجاع به مراکز مشاوره: سامانه، آن‌ها را به یکی از مراکز مشاوره بهزیستی ارجاع می‌دهد. گذراندن حداقل 4 تا 5 جلسه مشاوره الزامی است.

• صدور گواهی عدم انصراف از طلاق: در صورت عدم حصول سازش پس از جلسات مشاوره، مرکز مشاوره گواهی «عدم انصراف از طلاق» را صادر می‌کند.

• مراجعه به دادگاه: زوجین با این گواهی به دادگاه خانواده مراجعه می‌کنند. دادگاه توافقات آن‌ها (در مورد مهریه، حضانت و...) را صورت‌جلسه کرده و «گواهی عدم امکان سازش» را صادر می‌کند.

• اعتبار گواهی: این گواهی 3 ماه اعتبار دارد و زوجین باید در این مدت به دفترخانه طلاق مراجعه کنند.

جدول مقایسه انواع طلاق

معرفی وکیل متخصص طلاق در مشهد مقدس

در این مسیر پرچالش، گروه حقوقی مشهد وکیل با مدیریت وکیل محمد سیدنژاد ، به عنوان مرجعی تخصصی برای وکالت در دعاوی طلاق در شهر مشهد، آماده ارائه خدمات حقوقی متمایز است. سابقه درخشان قضایی و سال‌ها تجربه وکالت تخصصی در حوزه خانواده، به ما این امکان را می‌دهد که با درک عمیق از رویه محاکم و تسلط بر قوانین، بهترین مسیر قانونی را برای احقاق حقوق شما ترسیم نماییم. اگر درگیر پرونده طلاق هستید و به راهنمایی یک وکیل در مشهد که متعهدانه و متخصصانه پرونده شما را پیگیری کند نیاز دارید، از طریق وب‌سایت گروه حقوقی مشهد وکیل به آدرس https://mashhadvakil.com با ما در ارتباط باشید و از خدمات مشاوره تخصصی بهره‌مند شوید.